Μελάς, Παύλος

(Μασσαλία 1870 – Σιάτιστα, Δυτική Μακεδονία 1904). Στρατιωτικός και μακεδονομάχος. Η προσωπικότητά του άσκησε σοβαρή επίδραση στην πολιτική της ενεργής συμμετοχής της Ελλάδας στον λεγόμενο Μακεδονικό Αγώνα. Το 1874 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου και ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του. Το 1886 εισήχθη στη Σχολή Ευελπίδων και αποφοίτησε το 1891 με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού του πυροβολικού, με τον οποίο και συμμετείχε στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Κατά τη διάρκεια του πολέμου ο M., ο οποίος είχε στο μεταξύ γίνει μέλος της Εθνικής Εταιρείας, επέστρεψε στην Αθήνα για να αναλάβει την οργάνωση ατάκτων σωμάτων που θα προσπαθούσαν να δημιουργήσουν περισπασμό στις τουρκικές επιθέσεις με εισβολές και ανταρτικές ενέργειες στα τότε βορειοδυτικά σύνορα της Ελλάδας. Με την είσοδο στον 20ό αι., η δράση των Βούλγαρων στη Μακεδονία είχε αποκτήσει ανησυχητικές διαστάσεις. Τον Φεβρουάριο του 1904, ο Μ. (ο οποίος ήταν στενά δεμένος με τη Μακεδονία ύστερα από τον γάμο του με τη Ναταλία Στεφάνου Δραγούμη, κόρη του ιδρυτικού μέλους της λεγόμενης Επικούρου των Μακεδόνων Επιτροπής) πέρασε κρυφά τα ελληνοτουρκικά σύνορα μαζί με μερικούς ακόμα συντρόφους του και έφτασε στο Βογατσικό στις 13 Μαρτίου. Χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο Μίκης Ζέζας και σκοπός της αποστολής του ήταν να διαπιστώσει τις υπάρχουσες συνθήκες και να προετοιμάσει το έδαφος για μελλοντική ένοπλη δράση. Η δεύτερη ανιχνευτική αποστολή του Μ. πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου, με κέντρο αυτή τη φορά την Κοζάνη. Στις 18 Αυγούστου 1904 ξεκίνησε την τρίτη αποστολή του, η οποία υπήρξε μοιραία. Ο Μ. συγκρότησε ένα ανταρτικό σώμα από τριάντα πέντε άντρες στη Λάρισα και στις 28 Αυγούστου πέρασε στη Μακεδονία. Ύστερα από οδυνηρή περιπλάνηση στα βουνά της Σαμαρίνας, οι άντρες του Μ. δραστηριοποιήθηκαν έντονα, εξουδετερώνοντας μερικούς από τους κομιτατζήδες που τρομοκρατούσαν τα χωριά της περιοχής του Βογατσικού και οργανώνοντας ομάδες αυτοάμυνας των κατοίκων. Στις 13 Οκτωβρίου (παλαιό ημερολόγιο), ένα τουρκικό απόσπασμα ειδοποιήθηκε από τον κομιτατζή Μήτρο Βλάχο για την παρουσία ελληνικού ανταρτικού σώματος στο χωριό Στάτιστα, περικύκλωσε το χωριό και πολιόρκησε τους άντρες του Μ. στα σπίτια όπου είχαν οχυρωθεί. Στη συμπλοκή που ακολούθησε, ο Μ. σκοτώθηκε και τάφηκε πρόχειρα από τους κατοίκους του χωριού. Μερικές μέρες αργότερα, οι σύντροφοί του πήραν το κεφάλι του και το έθαψαν στο παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής του Πισοδερίου. Αργότερα, οι τουρκικές αρχές παρέδωσαν στη μητρόπολη Καστοριάς και το υπόλοιπο σώμα του M., το οποίο και τάφηκε στον εκεί ναό των Ταξιαρχών. Ο μακεδονομάχος Παύλος Μελάς.